مدیریت بحران و پدافند غیرعامل

مدیر بحران و پدافند غیرعامل : سمیرا اشکبوس دارای مدرک دکترای مدیریت آموزشی ، ارشد پرستاری داخلی جراحی

بطور کلی هر گونه اقدامی که سبب افزایش  بهداشت و سلامت فردی و اجتماعی، استمرار خدمات بهداشت و درمان و کاهش آسیب پذیری در مقابل بحران ها  و خدمات رسانی مناسب در طی بحران ها و جنگ گردد پدافند غیر عامل در نظام سلامت است.

این اقدامات نه تنها شامل اصول اساسی پدافند غیر عامل است که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهد شد بلکه شامل همه اقدمات علمی، تحقیقاتی و فنی است که سبب  توانمندی و اقتدار ملی در عرصه های علوم و فناوری، خود انکایی در عرصه های پیشگیری، نشخیص، درمان و بازتوانی است. اقتدار و توانمندی هر کشوری نتیجه پیشرفت های علمی و فنی است. پیشرفت علمی در عرصه های بهداشت و درمان سبب کاهش صدمات و آسیب ها در نتیجه سوانح و حوادث و بحران ها می گردد. توسعه فرهنگ ایمنی فردی و جمعی و حفاظت، نقش مهمی در کاهش آسیب پذیری در حوادث و بلایا حتی در سوانح انسان ساز مانند جنگ دارد. بعنوان مثال ژاپن کشوری با بیشترین میزان وقوع زلزله به دلیل توسعه فرهنگ ایمنی فردی و جمعی و مقاوم سازی تاسیسات کمترین میزان تلفات را در مقایسه با کشورهای دیگر دارد. این امر نشان دهنده اهمیت فرهنگ سازی ایمنی و نهادینه کردن آن در بین مدیران و مردم است. هدف از اجرای اصول پدافند غیر عامل کاهش خسارات و آسیب پذیری به تاسیسات، تجهیزات، نیروهای انسانی در نتیجه بحران های طبیعی و تهاجم دشمن جهت استمرار ارائه خدمات بهداشت و درمان و سایر وظایف محوله به نظام سلامت یک کشور است حال هر اقدامی که بتواند ما را در دستیابی به این هدف مهم یاری نماید را می توان اصول و روش های پدافند غیر عامل دانست.

برای اجرای این تمهیدات ابتدا باید اقدام به شناسایی موارد زیر نمود

1)     شناسایی تهدیدات 2)     الویت بندی تهدیدات 3)     کاهش تهدیدات 4)     شناسایی آسیب پذیری ها 5)     کاهش آسیب پذیری ها اقدامات اجرایی پدافند غیر عامل: مکان یابی مناسب و پراکندگی در مراکز حیاتی و حساس یکی از اصول مهم دفاع غیر عامل جهت تقلیل خسارات آنهاست. مراکز حیاتی بهداشت و درمان باید به نحوی از این اصل استفاده نمایند که ضمن کاهش تهدیدات و آسیب پذیری در استمرار خدمات رسانی که به عهده دارند موفق باشند. این امر بخصوص شامل نهاد های تخصصی مانند انتقال خون، صنایع دارویی و نجهیزات پزشگی حساس و موارد مشابه را شامل می گردد.

مقاوم سازی و استحکام از نیازهای اساسی تاسیسات اصلی فرماندهی و کنترل در نظام سلامت و بخصوص فوریت های پزشگی، اورژانس ها و مراکز بهداشتی درمانی است. البته بر اساس ویژگی بیمارستانهای صحرایی و نظامی این تاسیسات علاوه بر اقدامات فوق نیازمند اقدامات ویژه دفاع غیر عامل جهت مقاومت در تهاجمات نظامی سخت نیز می باشند. ایجاد پناهگاه مناسب برای پرسنل و مردم بر اساس معیارهای ایمنی  تمام مراکز تجمع باید واجد پناهگاه های مناسب بر اساس تعداد پرسنل و مراجعین می باشند. این پناهگاه ها ضمن داشتن استاندارد های لازم و مقاوم در برابر تهدیدات می توانند بطور دومنطوره تهیه گردند تا در زمان صلح نیز کاربرد داشته باشند.

بسیاری از کشورها مراکزی عمومی چون متروها را به نحوی تهیه می کنند که بعنوان پناهگاه های مستحکم در شرایط بحران استفاده می کنند. داشتن تجهیزات و منابع جایگزین: از مهمترین تهدیداتی که سبب قطع خدمات می گردد آسیب به منابع آب، سوخت، برق، گاز، مخابرات و سایر تاسیسات حیاتی نظام سلامت و مراکز بهداشتی  درمانی است. در برنامه پدافند غیر عامل نظام سلامت لازم است جایگزین های مناسب برای این منابع طراحی و لحاظ گردد تا در صورت آسیب و قطع و اتمام یکی از آنها از منبع جایگزین استفاده شود. طراحی و اجرای این تمهیدات ممکن است هزینه بر و غیر اقتصادی به نظر رسد در حالی که امنیت ملی، حفظ جان انسانها و توان پایداری در مقابل تهدیدات چنان ارزشمند است که هر مقدار سرمایه گزاری در این نوع اقدامات امری است مفید و معقول.

ایجاد پوشش های مناسب در مناطق حساس یکی از اقدامات مهم در کاهش آسیب پذیری تاسیسات حیاتی و حساس ایجاد پوشش برای آنهاست که می تواند شامل پوشش های طبیعی  و یا مصتوعی با روش های متنوع موجود است اعلام خبر و یا هشدار سریع: یکی از مهمترین عوامل کاهش آسیب در سیستم بهداشت و درمان داشتن منابع سریع دریافت خبر حوادث و آسیب های بهداشتی و سلامتی است. شبکه بهداشت نظام سلامت باید ایمن نسبت به مخاطرات باشد. داشتن بانک های اطلاتی و پایش مداوم بیماریها از شیوع بیماریها جلوگیری می کند. بنابر این لازم است نظام سلامت دارای شبکه های متعدد ارتباطی، گرد اوری فوری اطلاعات به روش های مختلف و جایگزین با کمترین آسیب باشد. پایش بیماریها و داشتن آزمایشگاه های ثابت و سیار که با اعزام به محل اقدام به انجام آزمایشات مورد نیاز نمایند از نیازهای این برنامه است.

در صورت وقوع تهدیدات نامتعارف مانند پخش عوامل بیولوژیک و شیمیایی و هسته ای اقدامات ویژه خود را می طلبد که در بخش دیگری بدان خواهیم پرداخت. حفاظت: حفاظت مدام از تاسیسات و تجهیزات حیاتی و حساس جزو برنامه های پدافند غیر عامل جهت کاهش آسیب های احتمالی توسط دشمن و اقدامات خرابکاری است. توسعه اقدامات حفاطت فیزیکی با استفاده از فناوری های نوین برای این امور توصیه می گردد. توسعه روش های ایمنی زیستی و امنیت زیستی در آزمایشگاه های تحقیقی و مراکز تحقیقاتی که با نمونه های بیمار، زیستی و شیمیایی سروکار دارند از اهمیت خاصی برخوردار است. سیستم اطفا حریق: داشتن سیستم های مجهز و اماده بکار اطفا حریق در تاسیسات و مراکز بهداشتی درمانی از اهمیت خاصی برخوردار است. این سیستم ها باید به نحوی باشند که ضمن اطمینان از کارایی آنها توان پوشش منطقه مورد نظر را داشته باشند. نکنه مهم آموزش پرسنل جهت استفاده از این سیستم ها و برگزاری مانورهای مستمر جهت آزمایش کارایی سیستم اطفا حریق و توان بکارگیری آن توسط پرسنل است.

آموزش و تربیت پرسنل: آموزش جزو حیاتی ترین بخش برنامه پدافند غیر عامل هر کشور و سازمانی است. آموزش مدیران اصلی، میانی، رده های تخصصی  و پرسنل بخش های مختلف نظام سلامت یک کشور جهت آشنایی با اصول پدافند غیر عامل، تهدید شناسی، شناخت آسیب پذیری و روش های ایمنی فردی و جمعی نقش مهمی در فرهنگ سازی ملی و اجرایی شدن برنامه های ارتقا ایمنی و پایداری ملی می گردد. این آموزش باید مستمر  همراه با اجرای مانورهای دوره ای در سطوح مختلف باشد. توسعه این آموزش به دانشجویان و دانش آموختگان رشته های مختلف پزشگی و پیراپزشگی می تواند در تربیت نسل آینده مدیران و کارکنان نظام سلامت نقش مهمی ایفا نماید. در این برنامه با تربیت متخصصین فوریت های پزشگی آشنا به موضوعات پدافند غیر عامل در بحران های طبیعی و انسان ساز آنها را آماده خدمت رسانی در این شرایط نمود. تربیت متخصصین طب دفاعی: با توجه به تهدیدات جدی ناشی از تهاجمات نظامی و آسیب های آن وجود رشته ای به نام طب نظامی و تربیت پزشگانی جهت مقابله با اینگونه آسیب ها ضروری است.

تجربیات گسترده پزشکان مجرب ما در طول دفاع مقدس سرمایه ای گرانبهاست که باید به نسل جدید منتقل گردد و از این طریق آمادگی لازم در بخش بهداشت و درمان جهت مقابله با این تهدیدات بطور مستمر ادامه یابد توان متخصصین داخلی در درمان آسیب های ناشی از جنگ توانمندی است که سبب افزایش اقتدار ملی و کاهش آسیب پذیری می گردد توسعه بهداشت فردی و عمومی: یکی از تهدیداتی که سبب توسعه بیماریها و افزایش آسیب پذیری در سلامت جامعه می گردد عدم رعایت بهداشت فردی، جمعی و محیطی است. در صورت فقدان فرهنگ بهداشت فردی و جمعی و همچنین منابع بهداشتی آب و غذا، دفع بهداشتی زباله و فاطلاب شاهد توسعه بیماری های عفونی و مرگ و میر در اثر وقوع بحران ها می باشیم. مقابله با این امر نیازمند توسعه زیرساخت های مناسب تهیه و تامین آب و غذای بهداشتی و اتخاذ روش های مناسب جایگزین برای شرایط بحرانی و همزمان توسعه فرهنگ بهداشتی در جامعه است. بحران های جدی مانند جنگ می تواند سبب کاستی آب و مواد غذایی گردد در ضمن قطع برق و گاز و سوخت و ارتباطات مخابراتی میتواند سبب مشکلاتی در حمل و نقل، نگهداری و تهیه آب و غذای بهداشتی گردد که در نتیجه سبب توسعه بیماری های مختلف خواهد شد. پیشگیری از وقوع چنین فاجعه ای نیازمند آمادگی همه سازمان های مسئول و اجرای اقدامات پدافند غیر عامل در کاهش آسیب پذیری حوزه مورد نظر است.